Voordat het Militair Gezag in het Zuiden de arrestatie van collaborateurs op zich kon nemen, kwam het op allerlei plaatsen al tot spontane arrestaties. Een probleem was, dat ook de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) nog nauwelijks de tijd hadden gehad zich te organiseren. Hierdoor konden allerlei "wilde groepen" direkt na de bevrijding aan het arresteren slaan. Voormalige illegale groepen arresteerden vrijwel iedereen die maar als "fout" bekend stond of als zodanig bekend werd gemaakt. Daarbij ging het vaak nogal chaotisch toe en kwamen talrijke misstanden voor. In diverse plaatsen werden huizen van collaborateurs geplunderd. Door de plaatselijke autoriteiten ondernomen pogingen om enigszins orde op zaken te stellen werden steevast bemoeilijkt. De uit de illegaliteit voortkomende groepen verzetten zich met succes tegen hun uitschakeling bij de arrestaties. Daarnaast bleek er tussen de voormalige illegale groepen vaak sprake te zijn van onderlinge naijver.
Menige burenruzie, familievete of zakenjalousie werd in deze dagen afgewikkeld door de andere partij te beschuldigen van een "deutschfreundliche" houding. Hoeveel mensen er in het bevrijde Zuiden in totaal zijn gearresteerd en geïnterneerd is niet met zekerheid te zeggen. De administratie was meestal zeer onzorgvuldig. Vaak ontbraken alle gegevens over de verblijfplaatsen van de geïnterneerden. In het eindverslag van het MG is slechts vermeld, dat zich in de winter van 1944-1945 in de "kleine kampen" in het Zuiden ongeveer 15.000 gedetineerden bevonden. De schattingen van het werkelijke aantal geïnterneerden in het bevrijde Zuiden lopen tussen de 20.000 en 25.000. De gearresteerde collaborateurs werden vaak eerst in scholen, op politiebureau's en andere tijdelijke opvanglokalen verzameld. Van daar werden zij overgebracht naar al even haastig geïmproviseerde, grotere interneringskampen. Het Militair Gezag ontdekte telkens nieuwe kampen, zodat het wel leek of elk dorp over zijn eigen interneringskamp beschikte.
Bron: OPen Archief (Cog02.mediamatic.nl)

---

Er zijn aan het eind van de oorlog en vlak daarna verschillende interneringskampen in Zeeland te vinden:
. Kamp Domburg te Domburg, 1947-1950?
. Fort Ellewoutsdijk te Ellewoutsdijk, 1946-1950?
. Kamp Haamstede te Haamstede, 1946-1951?
. Militair Hospitaal te Middelburg, 1946-1951?
. Kamp Sluis/Groede te Sluis, 1946-1949?
. Kamp De Witte Driehoek te Rilland-Bath, 1946-1951
. Het Groot Eiland, tussen Axel en Hulst

 

Haamstede 1945
Het interneringskamp voor NSB'ers aan de Kloosterweg in Haamstede was oorspronkelijk een werkkamp van de organisatie TODT. Jan Meijaard is getrouwd met een Duitse vrouw. Het gezin, dat aanvankelijk volkomen opgenomen was in het dorp Oudelande, wordt er op aangekeken dat de vrouw Duitse is. Meijaard wordt pal na de bevrijding opgepakt, terwijl het gezin aan tafel zit, op de ongegronde beschuldiging dat hij lid van de NSB is geweest. Als dat niet waar blijkt, wordt hij weer vrijgelaten, maar kort daarna opnieuw opgepakt. Anderhalf jaar zit hij gevangen in Fort Ellewoutsdijk. Hannelore Meijaard: 'Daar zat mijn vader vast,... alles geroofd uit ons huis.... Papa was apolitiek, dat was hij echt. Hij stemde traditioneel Christelijk en moest niets hebben van de NSB en dergelijke. Niet voor de oorlog en niet tijdens de oorlog.'
Bron: Zeeland 40-45

De fouten van de Bijzondere Rechtspleging, die moest afrekenen met collaborateurs en politieke delinquenten, waren kort na de bevrijding al onderwerp van publicaties en politieke bemoeienis. De laatste tijd staat dit pijnlijke onderwerp opnieuw in de belangstelling. Ook in Zeeland heersten wantoestanden. Het lot van de familie Meijaard staat model voor dat van vele andere gezinnen. Het boek Hannelore, Kind Van Een Duitse Moeder (verschenen op 26-11-2014) is geschreven door de Jan J.B. Kuipers, de interviews zijn door Gert P. Kuipers gehouden. Het boek bevat een toelichting op de interneringskampen en een lijst met interneringskampen in Nederland. 

---

DE BEWARINGSKAMPEN IN '45 EN '46
Wat  waren  de  officiële regels  voor  de  behandeling  der  politieke  delinquenten ? Zij  waren  door generaal  Kruis, in aansluiting op een eerdere, uit september '44 daterende verordening welke ten aanzien van het regime weinig bepalingen had bevat, begin april '45 in een tweede verordening nauwkeurig  aangegeven. Alle gevangenen moesten het kamppersoneel bij  elke ontmoeting groeten; lachen, zingen of fluiten tijdens het werk was verboden; er mocht niet gerookt worden; eens  per maand  zou men een brief mogen schrijven en bezoek  mogen ontvangen; allerlei tucht­maatregelen waren toegestaan, als zwaarste maatregel opsluiting in een donkere  strafcel. Evenwel: gedetineerden zouden van opgelegde straffen beklag kunnen doen en van die straffen moest een register worden bij gehouden.
Die regels sloten aan bij de  Beginselenwet  Gevangeniswezen en bij het  Reglement op de Krijgstucht — hier en daar waren ze zwaarder. Dat gevangenen niet mishandeld mochten worden, stond er niet in — generaal Kruis ging er vanuit (hij had dat beterniet kunnen doen)  dat een ieder wist dat mishandelingen in het Nederlandse gevangeniswezen niet gepermitteerd waren. Het is overigens de vraag of een formeel verbod veel effect zou hebben gehad.
*

Haamstede: het interneringskamp voor NSB'ers e.d. aan de Kloosterweg t.o. bejaardentehuis, dit kamp was oorspronkelijk een werkkamp t.b.v. de organisatie TODT, dat door de firma de Vetten, een ondernemer te Haamstede werd "gerund"

---

Misstanden in de kampen Misstanden hebben zich in '45 in tal van kampen voorgedaan. Men houde daarbij in het oog dat er in het gehele land meer dan tweehonderd kampen kwamen, dat de staf van het MG in Den Haag in de zomer van '45 geen denkbeeld had waar de meeste lagen (van slechts ruim tienduizend van de ver over de honderdduizend gevangenen waren midden juni '45 bij die staf de namen bekend, hetgeen dan nog alle  uit  het bevrijde Zuiden meegebrachte gegevens  insloot’. De  meesten  van  die  kampcommandanten  waren  niet door het MG  benoemd maar door plaatselijke of regionale BS-commandanten. In vele gevallen maakten aanvankelijk betrouwbare illegale werkers  deel uit van de  kampstaven maar de meesten  hunner ergerden zich aan de tonelen welke zij moesten gadeslaan, of vonden hun werk weinig zinvol en zochten  spoedig  een  andere  functie.  Lees verder. Bron: Kon. Der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog – Dr. L. de Jong De Schelde en de zuivering (...)"Een vermeldenswaardige bijdrage aan de Duitse oorlogsinspanning leverde de werf De Schelde in Vlissingen. Het bedrijf vervaardigde vanaf 1940 geschuttorens, vliegtuigonderdelen en allerlei benodigdheden voor bunkerbouw."(...) Op Walcheren ontstond ondeÍ meer 'groote ontstemming [...] over het aanblijven van zekere functionarissen bij de Koninklijke Maatschappij 'De Schelde'. Lees verder

Zeeuws-Vlaanderen Bij het gevangen zetten zijn helaas verschillende fouten begaan. Sommigen werden door onvoldoende informatie, toch gevangen gezet, Op Hoek was de heer F. Drabbe als sympathisant, doch geen lid van de N.S.B. toch opgepakt. De man die nooit iemand enige last heeft aangedaan werd later naar het kamp te Sluis gebracht. Algemeen werd verteld dat hij aan de gevolgen van een slechte behandeling overleden is. De gevangenen werden ter plaatse ondergebracht. Te Terneuzen werden ze de eerste dagen aan het werk gezet met het opruimen van prikkeldraad en ,,Rommelasperges" (palen in de landerijen). Lees verder Bron: Bron: Vijf woelige jaren Onderbrenging her en der De OD had er vaak al voor gezorgd dat de arrestanten, na eerst in een school of een politiebureau te zijn verzameld, op een centrale plaats werden samengebracht. Op Walcheren was dat in eerste instantie in het Huis van Bewaring (dat op 7 november al 39 arrestanten herbergde) en de Ambachtsschool, beide in Middelburg, gebeurd. Al in november en voor een deel in december werden de gedetineerden naar een ander verblijf in de stad overgebracht, de mannen naar het Militair Hospitaal, de vrouwen naar een school aan de Herengracht. Lees verder Bron: Zeeland 1940-1945

Internering op Beveland Met de voortgang van de bevrijding van Nederland in 1944 en 1945 werd meteen begonnen met de internering van NSB-leden, landverraders, zwarthandelaren, moffenhoeren, enzovoort. De OD-commandanten verzamelden dergelijke personen, die ter plaatse werden vastgezet, en die soms aan een eerste "rechtspleging" onderworpen werden. We denken hierbij aan het mishandelen van verraders, kaalknippen van vrouwen, en het meteen te-werkstellen van NSB’ers. In Goes was het verzamelpunt van internering De Beurs op de Grote Markt, waar de eerste dagen na de bevrijding enkele honderden mensen bijeen werden gebracht. Het Tribunaalbesluit voorzag in de oprichting van 19 tribunalen in het land, die straffen tot 10 jaar konden uit-spreken. In Zeeland werd een tribunaal te Middelburg geïnstalleerd; in Goes vond ook rechtspraak in tribunaal-vorm plaats, vermoedelijk door een onderdeel van het Middelburgse tribunaal. In ieder geval werd te Goes ook van het Goese Tribunaal gesproken. Lees verder Bron: De ontzetting van de Goese Gans

---

Fort Ellewoutsdijk, in gebruik als interneringskamp.

Collaboratie en de extreme reacties

Centraal staan de gevangenneming van en moord op twee vrouwen in Axel in Zeeuws-Vlaanderen op Dolle Dinsdag (5 september 1944). Deborah van Es, een boerendochter die met de Duitsers vree, en Marie Antheunis, een handelaarster die onder andere zaken deed met de Duitsers, werden gevangen genomen door de Orde Dienst (OD) en gewurgd door onderduiker Rubens. Aan het woord komen familieleden van de vrouwen, P. van Oeveren, oud-dominee en oud-burgemeester van Axel en L. Geschiere, oud-OD-er.

Beluister deze aflevering van het VPRO-programma over de afrekening met vermeende en daadwerkelijke collaborateurs na de Tweede Wereldoorlog (opname uit 1988)

---

In de Zeeuws-Vlaamse kampen was de situatie die eerste tijd nog slechter. 'De gevangenen liggen dicht opeen gepakt op afgeschotte gedeelten op stroo op den grond en zoo dicht op elkaar, dat alleen rechtuit liggen vaak slechts mogelijk is'werd bij voorbeeld over het Groot Eiland gemeld. Begin november hadden de predikanten van de ring Axel tegenover Slot al van hun verontrusting over dit kamp blijk gegeven, omdat niet alleen de omstandigheden uiterst primitief waren, maar ook de behandeling zeer slecht. Zij vreesden zelfs de mogelijkheid dat er 'dezelfde maatregelen werden toegepast, welke steeds bij de Nazi's veroordeeld zijn'. De omstandigheden en het regime in Sluis waren in het begin nauwelijks beter. De bewaking lagzeker de eerste tijd in handen van mannen uit de streek, die veel gedetineerden kenden en van hun daden op de hoogte waren. Veel ervaring in het bewaken bezaten zij niet. Meestal betrof het bij het MG in dienst zijnde leden van de Binnenlandse Strijdkrachten. Zlj behoorden eerst tot de Bewakingstroepen en later tot Gezagscompagnieên. In september 1945 waren hiervoor 450 man ingeschakeld.'

Eind augustus zaten er in de drie Middelburgse bewaarplaatsen 388 geïnterneerden vast (voor meer dan de helft vrouwen), in Ellewoutsdijk 392 mannen, in Rilland-Bath 534 mannen en in Haamstede 169 mannen en vrouwen. De twee kampen
in Zeeuwsch-Vlaanderen telden anderhalve maand later ongeveer 630 (Sluis) en 250 (Groede) gedetineerden. Zowel in Sluis als in Ellewoutsdijk en Rilland-Bath zaten sinds juli uit Vught afkomstige gedetineerden, in totaal zevenhonderd, die hier speciaal naar waren overgebracht met het oog op de oogstvoorziening. In totaal zaten er in Zeeland in de tweede helft van 1945 tussen de 2350 en 2400 mensen gevangen; ruim zestienhonderd van hen werden ervan verdacht zich tijdens de bezetting in Zeeland strafbaar te hebben gedragen. De omstandigheden waren intussen over het algemeen verbeterd, al bleven ze in veel opzichten primitief.

Bron: Zeeland 1940-1945

---